WSPIERANIE ROZWOJU INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ U DZIECI
Współcześnie żyjące dzieci nie mają już
tak wielu naturalnych możliwości uczenia się
prawidłowych zachowań społecznych, jakie mieliśmy my,
dlatego są bardziej impulsywne, nieposłuszne,
niespokojne a także skore do gniewu i przemocy.
Zachowanie takie świadczy o braku podstawowych
umiejętności z zakresu inteligencji emocjonalnej.
Wychowanie dzieci inteligentnych
emocjonalnie wymaga od opiekunów i wychowawców twórczej
pracy nad własnymi emocjami i emocjami dzieci, z
uwzględnieniem uwarunkowań biologicznych każdego z nich
oraz roli uczuć w naturze ludzkiej. Ten sposób
wychowania służy w dużej mierze usunięciu stresów i
przywróceniu pozytywnych relacji z dziećmi oraz
kształtowaniu takich umiejętności u dziecka jak:
-
świadomość własnych uczuć i uczuć
innych ludzi;
-
zdolność okazywania empatii i
zrozumienia dla innych;
-
radzenie sobie z pobudzaniem oraz
kontrolowaniem uczuć i emocji;
-
pozytywne nastawienie na realizację
celów;
-
nawiązywanie kontaktów społecznych.
Trudnym dzieciom należy poświęcać więcej
uwagi, wzmacniając w nich pewność siebie i wspierając w
dziedzinach, w których gorzej sobie radzą. W wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym bardzo dużą rolę
odgrywają rozmowy z dzieckiem. Przy czym skuteczniejszym
sposobem porozumienia się z dzieckiem, od najczęściej
stosowanego trybu oznajmującego, jest stosowanie pytań.
Większość dzieci ma jednak problemy z odpowiadaniem na
pytania typu „dlaczego?”, ze względu na fakt, iż często
kryje się w nich jakieś oskarżenie, a dzieci podobnie
jak dorośli, kiedy czują się obwiniane, z reguły
zachowują się defensywnie. Nie powinniśmy jednak
rezygnować z pytań o przyczynę, pytań do
rozstrzygnięcia, czy też tych decydujących o
prawdzie-nieprawdzie, które w pewnych przypadkach
okazują się pożyteczne. Najbardziej jednak właściwe jest
stosowanie pytań otwartych, dzięki którym uzyskujemy
więcej informacji, a ponadto zmuszamy dzieci do
intensywniejszego myślenia. Szczególnie przydatna jest
tutaj metoda porucznika Columbo, wzorowana na zachowaniu
postaci z serialu a polegająca na tym, że zadając
dziecku pytania nigdy nie prowokujemy i nie wymuszamy
określonych odpowiedzi. Pozwalamy natomiast wyjść na jaw
wszystkim niekonsekwencjom, uzyskując jednocześnie dużo
informacji, które pozwolą nam wspólnie z dzieckiem
ustalić autentyczną wersję wydarzeń.
Dobrą formą kontaktu z dzieckiem jest
wspólne czytanie i rozmowy na temat przeżyć bohaterów
książek, pozwalające dziecku dostrzec oznaki różnych
uczuć, wczuć się w sytuację innych i zobaczyć, jak
wydarzenia doprowadzają do określonych stanów
emocjonalnych.
Chcąc pomóc dziecku, powinniśmy sprawić, aby potrafiło
odnaleźć się w życiu społecznym, było zdolne do
nawiązania bliskich kontaktów z innymi. Ustalmy również,
co dziecko sądzi o sobie, a w przypadku zaniżonej
samooceny spróbujmy wpłynąć na jej podniesienie. Ponadto
okazujmy dziecku troskę, zwracając na nie uwagę,
otaczając je czułością, chwaląc i dodając mu otuchy.
Aby nasze oddziaływania przynosiły oczekiwane rezultaty
należy stosować następujące zasady:
-
Stwarzać takie relacje z dziećmi,
dzięki którym można będzie nimi pokierować.
-
Mniej mówić, a więcej słuchać tego,
co dziecko ma nam do zakomunikowania.
-
Nie robić wymówek, ale własnym
codziennym postępowaniem pokazywać, jak należy się
zachowywać
-
Nie domagać się zaistnienia jakiegoś
określonego charakteru u dziecka, ale kształtować go
już od najwcześniejszych lat życia.
Podstawową zasadą pracy wychowawczej z
dziećmi powinno być redukowanie niemiłych konfliktów ze
względu na to, że dzieci nie mogą twórczo i cierpliwie
rozwiązywać problemów oraz odpowiedzialnie podejmować
decyzji, gdy są uznawane za despotów. Aby dzieci mogły
nauczyć się rozwiązywać problemy i łagodzić konflikty,
muszą być przekonane, że jesteśmy im przychylni. A to
wiąże się z przestrzeganiem w kontaktach z nimi takich
zasad jak: szczerość, otwartość i zaufanie.
Umożliwienie dziecku przyglądania się
temu, jak dorosły przystępuje do rozwiązywania problemów
z zastosowaniem odpowiednich umiejętności społecznych,
jest znacznie bardziej skuteczne niż jedynie mówienie
mu, jak powinno postępować. Ale nie wystarczy jedynie
kształtować pewnych umiejętności, należy umieć
wykorzystywać je w życiu codziennym. Dlatego należy
zachęcać dzieci do stosowania zdobytych umiejętności w
codziennych sytuacjach.
Uczenie dzieci skutecznego rozwiązywania
problemów, podejmowania decyzji i poczucia
odpowiedzialności jest procesem długotrwałym, obejmuje
bowiem naukę wielu umiejętności. Dlatego powinniśmy być
cierpliwi i wytrwali w tym względzie, a ponadto
elastyczni i twórczy w organizowaniu sytuacji
wychowawczych. Trzeba działać twórczo, tworzyć własne
zasady wychowania dzieci emocjonalnie inteligentnych.
Nie powinniśmy traktować wszystkich dzieci tak samo,
bowiem każde z nich stanowi pewną indywidualność.
Strategie nakłaniające dziecko do posłuszeństwa
prowadzące do poprawienia relacji z nim to m.in.
pochwały oraz metoda „Spróbuj ochłonąć”.
Procedura metody „Spróbuj ochłonąć”:
-
Wyjaśniamy dziecku jakich zachowań
od niego oczekujemy, a jak nie powinno się
zachowywać i wskazujemy w jakich sytuacjach będziemy
kazali mu „ochłonąć”.
-
Wybieramy miejsce, w którym ma
„ochłonąć” (które powinno być nudne, ale bezpieczne,
łatwo dostępne i umożliwiające obserwowanie
dziecka).
-
Procedurę „Spróbuj ochłonąć”
stosujemy w przypadku pogwałcenia przez dziecko
zasad i niezastosowania się do polecenia,
umieszczając je w ustalonym miejscu natychmiast, gdy
tylko naruszy jakąś obowiązującą go zasadę.
-
Kiedy dziecko naruszy jakąś zasadę,
nie zastosuje się do polecenia, oznajmiamy mu
stanowczo i krótko (używając maksymalnie dziesięciu
słów), że ma usiąść w miejscu, w którym „ochłonie”.
-
W razie odmowy pójścia dziecka do
miejsca, w którym ma „ochłonąć”, należy je tam
łagodnie przetrzymać, aż minie wyznaczony czas.
Kiedy dziecko ciągle odmawia pozbawiamy je jakiegoś
przywileju (np. oglądania telewizji, spaceru, zabawy
z kolegami, deseru).
-
Zawsze zwracamy uwagę na zachowania
dziecka, zwłaszcza na te, będące przeciwieństwem
niewłaściwych i zachęcamy dziecko do nich.
Dzięki takim reakcjom dorosłych, dziecko
częściej zastanawia się nad swoimi poczynaniami. Wzrasta
jego samoświadomość, a to kształtuje w nim umiejętność
samokontroli i zachęca do właściwego postępowania.
Kształtowaniu u dzieci umiejętności
społecznych, odpowiedzialności za własne działania,
panowania nad własnymi emocjami oraz ograniczaniu
impulsywności służy stosowanie metody FIG TESPN. Nazwa
FIG TESPN to skrót od pierwszych liter wyrazów
oznaczających w języku angielskim kroki, jakie należy
podjąć, by rozwiązać dany problem. Warunkiem skutecznego
rozwiązywania problemów jest właściwe skoordynowanie
uczuć, myśli i działań.
FIG TESPN - rozsądne i odpowiedzialne działania.
Etapy metody FIG TESPN:
- (F) Negatywne emocje są wskazówką, że
należy rozwiązać problem.
Pogarszające się samopoczucie jest sygnałem
narastania problemu.
Kiedy dzieci odczuwają negatywne emocje skupiają się
tylko na nich i nie potrafią odpowiednio się
zachować.
- (I) Mam problem.
Najważniejsze, by dziecko zrozumiało, że skoro czuje
się zdenerwowane, to musi rozwiązać dany problem.
Naszym zadaniem jest nakłonienie dziecka do tego, by
opowiedziało o swym problemie, co w sposób pośredni
wpłynie na wykształcenie u niego umiejętności
panowania nad impulsywnymi zachowaniami.
- (G) Cel wytyczna mi kierunek działania
(najważniejsza część metody).
Dzieci powinny zrozumieć, iż cele nadają kierunek
naszym działaniom podjętym po to, abyśmy mogli
osiągnąć to, na czym nam zależy. Ważne jest, aby
dzieci nauczyły się wyznaczać racjonalne i osiągalne
cele. Konieczne jest wyodrębnienie celów
priorytetowych i podrzędnych.
- (T) Zastanawiam się, jak postąpić.
Zachęcając dzieci do zastanawiania się nad swoim
postępowaniem, uczymy je umiejętności panowania nad
działaniem pod wpływem impulsu, rozwijamy twórcze
myślenie, a tym samym twórcze podejście do
rozwiązywania problemów. W tym specyficznym procesie
myślenia, określanym potocznie „burzą mózgów”,
powstrzymujemy się od wydawania krytycznych sądów.
Ważne jest to, aby zarówno dorosły jak i dziecko nie
występowali w roli cenzora myśli, ponieważ pozbawia
to myślenie waloru kreatywności. Młodszym dzieciom
oraz tym sprawiającym szczególne problemy
wychowawcze powinniśmy więcej sugerować. Po pewnym
czasie dzieci z powodzeniem zaczną radzić sobie
same. Im więcej możliwych rozwiązań wymyślimy, tym
większe będą szanse na to, że osiągniemy wyznaczony
cel.
- (E) Odwołuję się do wyobraźni.
Zastanawiając się nad tym, co można zrobić, by
rozwiązać problem powinniśmy przewidywać, co się
stanie, jeżeli zrealizujemy nasz pomysł. Czasami
konieczne jest przewidywanie kilku możliwych
następstw. Jeżeli dziecko samo nie umie przewidzieć
skutków własnych działań, musimy mu je zasugerować.
- (S) Wybieram najlepsze rozwiązanie.
W tym punkcie odwołujemy się do określonych na
początku: problemu i celu. Przypominamy dziecku to,
co chciało osiągnąć, sprawdzamy czy proponowane
przez nie rozwiązanie rzeczywiście się z tym wiąże.
- (P) Planuję postępowanie, przewiduję
ewentualne przeszkody, działam i realizuję cel.
Planowanie działań, przewidywanie ewentualnych
przeszkód i realizacja celów to ważne umiejętności,
które powinny być przedstawiane dzieciom jako
działania dające im większe szanse osiągnięcia tego,
na czym im zależy. Zanim jednak pozwolimy, by
dziecko samodzielnie planowało pewne rozwiązania,
musimy najpierw nauczyć je odgrywać określone role,
aranżując w tym celu różne sytuacje. Aranżowane
przez nas scenki i działania powinny być jak
najbardziej autentyczne, aby zdobytą w nich wiedzę
dziecko mogło wykorzystać w życiu codziennym.
Przewidywanie przeszkód utrudniających realizację
planu powinno uchronić przed rozczarowaniami i
niepowodzeniami. Myśląc o tym, co może nam
pokrzyżować plany przygotowujemy się do pokonywania
ewentualnych trudności, obniżamy impulsywność
naszych zachowań.
- (N) Obserwuję rezultaty swoich działań
i zastanawiam się co robić dalej.
Ważne jest, abyśmy wraz z dzieckiem uważnie
przeanalizowali rezultaty zrealizowanego już planu.
Służy to dwóm celom: po pierwsze, dziecko wie, że
potraktowaliśmy jego problem poważnie, po drugie
nakłania je do przeprowadzenia samooceny.
Czasami trzeba ponownie przemyśleć problem lub
jeszcze raz posłużyć się FIG TESPN, korzystając z
poprzednich doświadczeń.
Bibliografia:
1. Faber A., Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci nas
słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły.
Media Rodzina, 2002.
2. Daniel Goleman: Inteligencja emocjonalna. Media
Rodzina of Poznań, 1999.
3. Gordon T.: Wychowanie bez porażek - rozwiązywanie
konfliktów między rodzicami a dziećmi. Inco-Veritas,
Warszawa 1999.
4. Kast-Zahn A.: Każde dziecko może nauczyć się
reguł. Media Rodzina of Poznań, 1999.
5. Maurice J. Elias, Steven E. Tobias, Brian S.
Friedlander: Dziecko emocjonalnie inteligentne.
Opracowała: mgr Krystyna Kita
|